عبدالله بن محمد خزرجیعبدالله بن محمد ادیب و اگاه به علم عروض می‌باشد ۱ - معرفی ویخزرجی ، عبداللّه بن محمدبن عثمان انصاری، ملقب به ضیاءالدین ، کنیه‌اش ابومحمد، ادیب اندلسی و آگاه به علم عروض. در بعضی منابع، از وی با عنوان «ابوالجیش مغربی» یاد شده، [۱]
ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲]
اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین،ج ۱، ستون ۴۶۰، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۳]
یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
که احتمالا شهرت ابومحمد عبداللّه بن محمد معروف به ابوالجیش انصاری (متوفی ۵۴۹) است [۴]
حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
[۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۳۰، بیروت ۱۹۸۶.
که نام وی را ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه آورده است. بروکلمان [۶]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۷]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
نام وی را به اشتباه ابومحمد علی بن عثمان و اسمور ابومحمد عبداللّه‌بن عثمان آورده‌اند [۸]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۵، ص۳۶۱، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
که نام وی را ابومحمد عبداللّه بن عثمان آورده است و باسه در شرح حالی که برای خزرجی، ضیاءالدین ابوالحسن علی بن محمد نوشته وی را با ضیاءالدین ابومحمد عبداللّه بن محمد خزرجی اشتباه کرده و شرح حال این دو را در هم آمیخته است.از زندگی خزرجی اطلاع چندانی در دست نیست، جز آن‌که شهرتش مالکی و اندلسی آمده است. [۹]
حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۲ - مذهب و وفات خزرجیظاهرآ وی مالکی مذهب و متولد اندلس یا مقیم آن‌جا بوده، اما بغدادی [۱۰]
حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
او را ساکن اسکندریه خوانده است. وی در ۶۲۶ یا ۶۲۷ وفات یافت یا کشته شد. [۱۱]
حاجی خلیفه، ج ۱، ستون۸۳۰.
[۱۲]
اسماعیل بغدادی،ج ۱، ستون ۴۶۰،هدیة‌العارفین،ج ۱، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۱۳]
ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۳ - اشعارخزرجی با قصیده‌اش به نام اَلرّامِزَةُ الشّافِیة فِی عِلْمِ (عِلْمَی) الْعَرُوضِ وَ الْقافِیة معروف به عَروُضُ الْخَزرَجیّة یا القَصِیدةُ الْخَزْرَجِیَّة یا اَلْخَزْرَجِیّة شناخته شده است. [۱۴]
یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة،ج ۱، ستون ۸۲۱، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۱۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
خزرجی این قصیده تعلیمی را در ۹۶ بیت در بحر طویل ، در علم عروض و قافیه، سروده است. وی با توجه به نظریات علمی خلیل‌بن احمد ، به مباحثی چون تعریف عروض و اوزان اصلی آن، تقطیع عروضی و توضیح شانزده بحر عروضی و دایره ابداعی خلیل بن احمد، هجاهای ساده و پیچیده (زحاف)، تغییرات ممکن در اوزان اصلی و قوانین آن و همچنین به تعریف قافیه و بیان نارساییهای موجود در آن پرداخته است. [۱۶]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
اصطلاحات فراوان و غامض این منظومه، توجه علما را به آن معطوف کرده، چنان که شروح بسیاری بر آن نوشته‌اند و این امر باعث شهرت خزرجی شده است. ۴ - تالیفات ویبروکلمان [۱۷]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۱۸]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵ـ۵۴۶، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۷ شرح از این منظومه را نام برده که شرح شریف اندلسی از قدیم‌ترین آنهاست. [۱۹]
، حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۸۳۰.
[۲۰]
حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۱۳۵ـ۱۱۳۶.
این قصیده و شروح آن بارها چاپ شده است. باسه نیز آن را در ۱۹۰۲ در الجزایر به فرانسه ترجمه کرده و با عنوان خزرجیه به چاپ رسانده است. [۲۱]
ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲۲]
یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۲۳]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
بروکلمان [۲۴]
کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
مُخْتَصَر فی عِلَلِ العَروض و ضُرُوب خاصَّة را نیز از تألیفات خزرجی دانسته و زرکلی [۲۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
به اشتباه علل‌الاعاریض را به وی نسبت داده است [۲۶]
حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۱۳۵.
که نام کتاب را عروض‌اندلسی با موضوع علل الاعاریض آورده است.۵ - فهرست منابع(۱) ابن‌دمامینی، العیون الفاخرة علی خبایا الرامزة، قاهره ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲. (۲) کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵. (۳) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱،حاجی‌خلیفه، ج ۵. (۴) حاجی‌خلیفه. (۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۶) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۷) ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالله بن محمد»، شماره۷۰۳۷. |